Verzilverd Lepeltje Nicolaïkerk te Appingedam

Verzilverd Lepeltje Nicolaïkerk te Appingedam
Keurmerk ZS Kroontje 90

De Nicolaïkerk of Nicolaaskerk is een romanogotische hallenkerk in de Nederlandse stad Appingedam. Deze grootste kerk in de Groninger Ommelanden behoort tot de Top 100 van de Rijksdienst voor de Monumentenzorg.

De Nicolaïkerk staat aan de Wijkstraat, van oudsher de hoofdstraat van Appingedam. Het laatrenaissancistische Raadhuis uit 1630 is ertegenaan gebouwd.
Het oudste deel van de kerk dateert uit het begin van de 13e eeuw. Mogelijk heeft er op die plek al eerder een kerk gestaan. In 1225 werd een zaalkerk gebouwd, gewijd aan Maria. De groei die de stad Appingedam in de middeleeuwen doormaakte, zorgde er waarschijnlijk voor dat de kerk al in de tweede helft van de 13e eeuw werd uitgebouwd tot een kruiskerk met een westtoren. Het koor werd daarbij vergroot, maar werd in het begin van de 14e eeuw alweer verder uitgebouwd en kreeg toen een vijfhoekige afsluiting. In 1331 was de kerk nog aan Maria gewijd, maar enige tijd daarna moet Nicolaï (Sint-Nicolaas) de beschermheilige zijn geworden. In 1408 wordt zijn naam als eerste genoemd in combinatie met de kerk.
In de 15e eeuw werden de zijbeuken van de kruiskerk uitgebouwd tot de huidige hallenkerk. De uiteinden van de zijbeuken zijn nog goed te herkennen, doordat de uitbouw zich kenmerkt door grote gotische spitsboogvensters, terwijl de oorspronkelijke zijbeuken kleinere rondboogvensters hebben. De zijbeuken werden in het begin van de 16e eeuw afgesloten met een zuiderkapel (de Jozefkapel) en iets later ook een noorderkapel (de Mariakapel).
Na de Reductie van Groningen ging de rooms-katholieke Nicolaïkerk in 1594 over tot het protestantisme. Dit had gevolgen voor het interieur. Alle katholieke kenmerken verdwenen en de muren werden gewit. In de 17e eeuw kwamen er een rijk met houtsnijwerk bewerkte preekstoel (1665), een dooptuin en een aantal herenbanken.
De oorspronkelijke kerktoren werd in 1554 vervangen door een vrijstaande toren. Deze staat afgebeeld op het stadsbeeld van Appingedam op het cartouche onderaan de Coenderskaart en werd in 1834 wegens bouwvalligheid gesloopt. De huidige forse, maar niet hoge, klokkentoren dateert uit 1835 en meet 41 meter.
De kerk werd in de periode 1948-1953 gerestaureerd onder de verantwoordelijkheid van de architecten A.R. Wittop Koning en Rienk Offringa. In 2008 is in de Mariakapel een Archeologisch Informatiepunt gerealiseerd. De Jozefkapel is ingericht als stiltecentrum.
In 2013 bleek dat de Nicolaïkerk schade had geleden door bodemdaling en aardschokken veroorzaakt door de gaswinningsproblematiek in het nabijgelegen Groningenveld. In 2025 waren de Mariakapel en Jozefkapel om die reden nog niet toegankelijk voor publiek.